حسام الدین شفیعیان
وبلاگ رسمی و شخصی حسام الدین شفیعیانحسام الدین شفیعیان
وبلاگ رسمی و شخصی حسام الدین شفیعیانآیه 67 سوره نحل-آیه 219 سوره بقره
الهی قمشه ای
ترجمه
و هم از میوه‌های درخت خرما و انگور که از آن نوشابه‌های شیرین و رزق حلال نیکو به دست آرید،
که در این کار نیز آیتی (از قدرت حق) برای خردمندان پدیدار است.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ «67»
واز میوه‌هاى درختان خرما وانگور، هم (نوشیدنى) مست‌کننده و هم رزق نیکو مى‌سازید. البتّه در این امر براى گروهى که تعقّل مى‌کنند نشانه روشنى است.
نکته ها
«سکر» به معناى از دست دادن عقل است و «سکر» به منشأ آن مى‌گویند.
در دو آیه قبل سخن از آب و شیر بود که دو نوشیدنى طبیعى و مستقیم است. این آیه سخن از نوشیدنى‌هایى است که ما از طریق فشردن میوه‌ها بدست مى‌آوریم. آنجا که دست خدا در کار است، همه لطف و صفاست، آب باران و شیر خالص، ولى آنجا که دستِ بشر دخالت مى‌کند، گاهى رزق نیکو حاصل مى‌شود و گاهى شراب که مایه‌ى فساد و تباهى است.
پیام ها
1- هر چیزى که سبب مستى شود، رزق نیکو نیست. «سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً»
2- آنچه خدا آفریده خوب است، این ما هستیم که آنها را در چه راهى مصرف کنیم، یا چه کارهایى روى آنها انجام دهیم. «تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً»
3- در آفرینش میوه‌ها (تنوع رنگ و طعم و خواص آنها و فواید کوتاه مدّت و دراز مدّت آنها و ترکیبات آنها و تأمین نیازمندى‌هاى انسان و مقدار تولید آن ومناسبت محل تولید با ساکنان منطقه ودسترسى انسان به آنها و عواملى که در پیدایش آنها بکار رفته) نشانه‌اى براى توجّه به خالق است. «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً»
تفسیر نور(10جلدى)، ج4، ص: 546
ترجمه مکارم شیرازی
و از میوه‌های درختان نخل و انگور، مسکرات (ناپاک) و روزی خوب و پاکیزه میگیرید؛
در این، نشانه روشنی است برای جمعیّتی که اندیشه میکنند!
ترجمه مکارم شیرازی
و از میوه‌های درختان نخل و انگور، مسکرات (ناپاک) و روزی خوب و پاکیزه میگیرید؛ در این، نشانه روشنی است
برای جمعیّتی که اندیشه میکنند!
ترجمه فولادوند
و از میوه درختان خرما و انگور، باده مستى‌بخش و خوراکى نیکو براى خود مى گیرید.
قطعاً در این[ها] براى مردمى که تعقل مى‌کنند نشانه‌اى است.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (67)
«1» مجمع البیان، جلد 3، صفحه 371.
«2» فروع کافى، جلد 6، کتاب الاطعمه، صفحه 336، حدیث 5.
جلد 7 - صفحه 235
بعد از آن نوع سوم از نعم، شمه‌اى از میوجات را بیان فرماید:
وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ: و از میوه‌هاى خرماها و انگورها چیزى است که، تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً: فرا مى‌گیرید از آن خمر را که سکر آورنده است. وَ رِزْقاً حَسَناً: و نیز فرا مى‌گیرید از آن روزى نیکو مانند خرما و مویز و کشمش و شیره و رطب و انگور که حلال مى‌باشد. حاکم در صحیح خود از ابن عباس «1» نقل نموده که مراد از سکر آنچه حرام است از ثمر آنها، و رزق حسن آنچه حلال است از میوه آنها. حاصل آنکه خداى تعالى خلق فرمود این میوجات را تا فایده و بهره برید به آن، شما اتخاذ نمودید از آن چیزى که حرام است.
تنبیه: بر فرض آنکه مراد (سکرا) خمر باشد، دلالت ندارد بر حلیت خمر، زیرا اولا- اسناد فرموده آن را به بندگان، و بنده فاعل قبیح و حسن باشد. و ثانیا- احادیث وارد شده بر آن که خمر از اول حرام بوده، یعنى در تمام شرایع حرمت داشته، چنانچه على بن ابراهیم رحمه الله از حضرت باقر علیه السّلام روایت نموده: قال ما زالت الخمر فى علم اللّه و عند اللّه حرام و انّه لا یبعث اللّه نبیّا و لا یرسل رسولا الّا و یجعل فى شریعته تحریم الخمر ... «2» فرمود: همیشه خمر در علم خدا و در نزد خدا حرام بوده، و بدرستى که مبعوث نفرمود خدا پیغمبرى را و نفرستاد رسولى را، مگر آنکه مى‌فرمود در شریعت او تحریم مسکرات را.
إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ: بدرستى که در این مذکورات هرآینه علامات و نشانه‌اى است براى گروهى که تعقل مى‌کنند و تدبر مى‌نمایند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ مِن ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الأَعناب‌ِ تَتَّخِذُونَ مِنه‌ُ سَکَراً وَ رِزقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوم‌ٍ یَعقِلُون‌َ (67)
جلد 12 - صفحه 151
و از میوه‌های درخت خرما و درخت انگور میگیرند از آن شیرینیها و روزیهای نیک محققا در اینکه هر آینه آیتیست برای قومی که صاحبان عقل هستند (وَ مِن ثَمَراتِ النَّخِیلِ) از زمانی که شکوفه دهد و بسر دهد و رطب شود و تمر حتی هسته خرما (و الاعناب) از زمان غوره و عنب و زبیب (تَتَّخِذُونَ مِنه‌ُ سَکَراً) شیره خرما و شیره انگور (وَ رِزقاً حَسَناً) از عنب و زبیب و بالجمله اقسام مأکولات و مشروبات از اینکه دو قسم شجره بدست میاید و اینکه هم یکی از آیات بزرگ خداوند است لکن (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوم‌ٍ یَعقِلُون‌َ) کسانی که دارای عقل هستند و اهل فکر و تدبر و تأمل باشند و آثار قدرت الهی را در آنها مشاهده کنند و اما کسانی که تمام اینها را مستند بطبیعت میدانند کانه عقل ندارند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقِیکُمْ مِمَّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبِینَ (66) وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (67) وَ أَوْحى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا یَعْرِشُونَ (68) ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ (69) وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفَّاکُمْ وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ (70)
ترجمه
و همانا براى شما است در شتر و گاو و گوسفند موجب اعتبار مى‌آشامانیم شما را از آنچه در شکم آنحیوان است از میان سرگین و خون شیرى صافى که گوارا است براى آشامندگان
و از میوه‌هاى درختان خرما و انگورها میوه‌اى است که میگیرید از آن مسکر و روزى خوبى را همانا در این هر آینه نشانه‌اى است براى گروهى که تعقّل مینمایند
و وحى نمود پروردگار تو بسوى زنبور عسل که بگیرید از کوهها خانه‌ها و از درخت و از آنچه میسازند مردم از جاى بلند
پس بخورید از همه میوه‌ها پس بروید در راههاى پروردگارتان که آسان است آنها بیرون مى‌آید از شکمهاى آن زنبورها آشامیدنئ که مختلف است رنگهایش در آن شفاء است براى مردم همانا در این هر آینه نشانه‌اى است براى گروهى که تفکّر مینمایند
و خدا آفرید شما را پس میمیراند شما را و بعضى از شما کسى است که بر گردانده میشود بسوى پست‌ترین زندگانى تا بحدّیکه نداند بعد از دانستن
جلد 3 صفحه 297
چیزى را همانا خدا داناى توانا است.
تفسیر
- مراد از انعام مواشى است که مکرر ذکر شده بر شتر و گاو و گوسفند اطلاق میشود و در وجود آنها دلیل واضحى است بر قدرت خداوند که موجب عبرت و عبور از وادى ضلالت بشاهراه هدایت است و آن این است که خداوند مى‌آشاماند از آنچه در شکمهاى آنها است به بندگان خود شیر را و اینکه ضمیر در بطونه مذکر شده باعتبار لفظ اسم جمع یا حیوان است و از عجائب قدرت الهى آنستکه علوفه چون در شکنبه حیوان طبخ شود خلاصه آن داخل جگر گردد و در آنجا نیز طبخ شود مقدارى از آن بصورت شیر در آید و بپستان رود و مقدارى خون گردد و در رگهاى بدن جارى شود پس شیر اولش از سرگین جدا شده و آخرش از خون و نه بوى سرگین در آن اثر نموده و نه رنگ خون بلکه خالص از هر دو است و صافى از هر غش و عیب و در کافى از امام صادق علیه السّلام از پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت فرموده که شیر هیچگاه گلو گیر نشود زیرا در کلام الهى موصوف بگوارا شده است و دیگر از آیات الهى که براى کسانیکه تعقّل و تأمل در آفاق و موجودات در آن مینمایند موجب معرفت است آنستکه از میوه‌هاى درختان خرما و انگور چند مشروب مختلف در خواص و آثار استخراج میشود که از آن جمله شراب است که مسکر و مضر و حرام است و دیگر روزى حلال خوب پاکیزه که سرکه و شیره است و تعجّب از کسانى است که خواسته‌اند از این آیه استفاده نمایند که شراب در صدر اسلام حلال بوده با آنکه دلالتش بر حرمت بنظر حقیر اولى از حلّیت است براى آنکه مقابل با رزق حسن قرار داده شده با آنکه قمّى ره سکرا را بسرکه تفسیر فرموده و در مجمع نقل نموده که در مطلق طعام استعمال میشود و اینکه از امام صادق علیه السّلام نقل شده که این آیه قبل از آیه تحریم نازل و بآن نسخ شده دلالت دارد بر آنکه مراد شراب است ولى دلالت ندارد بر آنکه در صدر اسلام حلال بوده چون نسخ در کلام ائمه غالبا در غیر معناى مشهور که رفع حکم است استعمال میشود و در اینجا مراد آنستکه قبل از آیه صریحه در تحریم نازل شده و هنوز مصلحت در حکم بحرمت آن در ظاهر نبوده گویا در این آیه بدوا اشاره شده باشد براى گوشزد و انس اذهان بکراهت و بعدا در آیات اربعه یسئلونک عن الخمر و انّما الخمر و انّما
جلد 3 صفحه 298
یرید الشیطان و قل حرّم ربّى الفواحش تصریح و تسجیل و تثبیت و تأکید حرمت شده است پس این روایت منافى با روایات دالّه بر حرمت خمر در تمام شرائع سابقه نیست و در این مقام تحقیقاتى در ضمن تفسیر آیات مذکوره شد که تکرار نمیشود و یکى از آیات بزرگ بر علم و قدرت الهى زنبور عسل است که خداوند بآن حیوان ضعیف الهام فرموده که در کوهها و درخت و هر جاى بلندى مانند چفته مو و سقف اطاق و کندو که مردم بنا میکنند منزل نمائید و بخورید از شکوفه میوه‌هاى گوناگون هر میوه‌اى که بخواهید و بروید در راههائى که آسان است عبور در آن و از همان راه بمنزل برگردید و بیراهه نروید که راه را گم کنید و از راهى که خداوند براى شما تعیین نموده تجاوز کرده باشید و چون آنها بدستور الهى رفتار نمایند بیرون میآید از شکمهاى آنها مشروب لطیف شیرینى که مختلف است الوان آن سفید و سیاه و سرخ و زرد و در آن شفاء است براى مردم که در اخبار کثیره بآن تصریح شده و کمتر معجونى است که عسل جزء آن نباشد و در این باب حدیثى در سوره نساء ذیل آیه شریفه و آتوا النساء صد قاتهنّ نحلة ذکر شد و در مجمع فرموده در نحل و عسل وجوهى است از اعتبار یکى اختصاص نحل است بخروج عسل از دهانش دیگر قرار دادن خدا است شفاء را در جاى سمّ چون آنحیوان گزنده است و دیگر عجائبى است که خداوند در خلق و طبع آن جاى گزین فرموده و از آن جمله آنستکه خداوند براى هر دسته‌اى از آنها امیرى مقرّر فرموده که در جلو آنها حرکت میکند و حمایت از آنها مینماید و امور اجتماعى آنها را تدبیر و تکفّل میکند و آنها از او متابعت و فرمانبردارى میکنند و هر گاه نیابند آنرا نظامشان منحلّ و امورشان مختلّ گردد و متفرّق و پراکنده شوند و امیر آنها را یعسوب نامند و اشاره باین معنى است فرمایش امیر المؤمنین علیه السّلام که من یعسوب اهل ایمانم و در حیاة الحیوان است که یعسوب بر حسب خلقت امتیازاتى از رعیّت دارد از جمله نیشى که سایر زنبورها دارند ندارد و بآنها امر و نهى میکند و همه از او اطاعت میکنند امورشان را مانند پادشاه منظّم میکند بر در کند و توقف مینماید هر یک را در منزل خود جاى میدهد بدون آنکه احدى بر دیگرى مقدّم شود یا مزاحمت با دیگرى کند و او عدالت را کاملا رعایت مینماید و اگر یکى از آنها بنجاستى نشسته
جلد 3 صفحه 299
باشد بر در کند و میکشد و راه نمیدهد و هیچگاه دو امیر در یکجا براى آنها پیدا نمیشود و اگر پیدا شود زنبورها یکى از آن دو را میکشند و دیگرى را بامارت اختیار مینمایند بدون اختلاف و نزاع و اعجب از همه خانه‌هاى مسّدّسى است که بنا میکنند براى آنکه خلل و فرجى از داخل و خارج نداشته باشد که هیچ مهندسى قادر بر آن نیست و اینها نیست جز بالهام و وحى خداوند قدیر علیم حکیم تعالى شأنه عمّا یقول الظالمون علوّا کبیرا و در بعضى از روایات نحل بائمه هدى و جبال بعرب و شجر بعجم و ممّا یعرشون باولاد و عبید و ثمرات و شراب مختلف الوانه بعلم و فنون مختلفه آن و ناس بشیعیان تأویل شده و فرموده‌اند اگر شفاء در عسل بود هر کس هر مرضى داشت میخورد شفاء پیدا میکرد شفاء در علم قرآن است و بس که خدا فرموده و ننزّل من القرآن ما هو شفاء و رحمة و اهل آن ائمه هدى هستند که خداوند در شأن ایشان فرموده ثمّ اورثنا الکتاب الذین اصطفینا من عبادنا و اللّه اعلم و خداوند خلق فرمود انسانرا و براى ایشان عمرى مقدّر فرمود که چون تمام شود میمیراند آنها را و قبض میفرماید روحشان را و عمر بعضى را بقدرى طولانى فرموده که بر میگردند بحالیکه پست‌ترین اوقات عمر است و آن حال نادانى و بى‌خردى و ضعف قواء جسمانى است در مجمع از پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و امیر المؤمنین علیه السّلام نقل نموده که آن سنّ هفتاد و پنج سالگى است و قمّى ره از امام صادق علیه السّلام نقل نموده که او از پدر بزرگوار خود نقل فرموده که ارذل العمر وقتى است که بنده خدا برسد بسنّ صد سال و در خصال این معنى را نقل نموده و فرموده روایت شده است که ارذل العمر وقتى است که عقل مرد مانند عقل پسر هفت ساله شود و در کافى در ضمن حدیث بیان ارواح فرموده ارذل العمر وقتى است که مرد وقت نماز را نشناسد و متمکّن از تهجّد در شب نشود و قادر بر حضور در جماعت نباشد که روح ایمان او ناقص میشود ولى از دین خدا خارج نمیگردد و ضرر بحال او ندارد و بنظر حقیر اختلاف اخبار محمول بر اختلاف اصناف است و این براى آنستکه بحال طفولیّت بر گردد و معلومات خود را فراموش کند تا معلوم شود که آن کسى که باو علم و قدرت داد قادر است از او بگیرد و علم و قدرت بى‌زوال مخصوص بعلیم و قدیر لا یزال است تعالى شأنه و تقدّست آیاته.
جلد 3 صفحه 300
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ مِن ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الأَعناب‌ِ تَتَّخِذُونَ مِنه‌ُ(ای پیغمبر) از تو از حکم شراب و قمار می‌پرسند، بگو: در این دو کار گناه بزرگی است و سودهایی برای مردم، ولی زیان گناه آن دو بیش از منفعت آنهاست. و نیز سؤال کنند تو را که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده: آنچه زائد (بر ضروری زندگانی) است. خداوند بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان کند، باشد که تفکر نموده و عقل خود به کار بندید،
سَکَراً وَ رِزقاً حَسَناً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوم‌ٍ یَعقِلُون‌َ (67)
جلد 12 - صفحه 151
و از میوه‌های درخت خرما و درخت انگور میگیرند از آن شیرینیها و روزیهای نیک محققا در اینکه هر آینه آیتیست برای قومی که صاحبان عقل هستند (وَ مِن ثَمَراتِ النَّخِیلِ) از زمانی که شکوفه دهد و بسر دهد و رطب شود و تمر حتی هسته خرما (و الاعناب) از زمان غوره و عنب و زبیب (تَتَّخِذُونَ مِنه‌ُ سَکَراً) شیره خرما و شیره انگور (وَ رِزقاً حَسَناً) از عنب و زبیب و بالجمله اقسام مأکولات و مشروبات از اینکه دو قسم شجره بدست میاید و اینکه هم یکی از آیات بزرگ خداوند است لکن (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِقَوم‌ٍ یَعقِلُون‌َ) کسانی که دارای عقل هستند و اهل فکر و تدبر و تأمل باشند و آثار قدرت الهی را در آنها مشاهده کنند و اما کسانی که تمام اینها را مستند بطبیعت میدانند کانه عقل ندارند.
...
معنی و مفهوم آیه 67 سوره النحل (به دست آوردن خوردنی‌های
لذیذ و شراب مست کننده از میوه‌هایی چون خرما و انگور) چیست؟
نخیل: درختان خرما. واحد آن ، نخله است.
عنب: انگور و درخت انگور. جمع آن ، اعناب است.
سکر: (بر وزن شرف) ، مست کننده (و بر وزن قفل) ، مستى
...
(ای پیغمبر) از تو از حکم شراب و قمار می‌پرسند، بگو: در این دو کار گناه بزرگی است و سودهایی برای مردم، ولی زیان گناه آن دو بیش از منفعت آنهاست.
و نیز سؤال کنند تو را که چه در راه خدا انفاق کنند؟ جواب ده: آنچه زائد (بر ضروری زندگانی) است. خداوند بدین روشنی آیات خود را برای شما بیان کند، باشد که تفکر نموده و عقل خود به کار بندید،
آیه 219 سوره بقره
